Ynglŷn â'r prosiect
Ganwyd Nyfer am Byth allan o awydd i amddiffyn, adfer a dathlu Afon Nyfer a'i thirwedd o'i chwmpas ar gyfer cenedlaethau'r presennol a'r dyfodol. Gan adeiladu ar sylfeini'r prosiect samplu ansawdd dŵr CLEAN blaenorol, mae Nyfer am Byth yn parhau â'r genhadaeth gyda ffocws newydd ar ymgysylltu cymunedol a rheoli dalgylchoedd cynaliadwy.
O GLÂN i Nyfer am Byth: Adeiladu Dyfodol Cynaliadwy
Tynnodd prosiect CLEAN sylw at yr heriau sy'n wynebu Afon Nyfer a'i chynefinoedd cyfagos, yn ogystal â phwysigrwydd yr afon i fywyd gwyllt a bywoliaeth leol. Gweithiodd CLEAN i wella ansawdd dŵr, lleihau llygredd, ac ymgysylltu cymunedau mewn gweithgareddau cadwraeth. Trwy CLEAN, dysgon ni, er mwyn creu newid parhaol, fod angen i ni fynd ymhellach na dim ond ymyriadau ecolegol; mae angen i ni weithio'n uniongyrchol gyda'r bobl sy'n byw ac yn gweithio yn yr ardal ddalgylch.
Mae Nyfer am Byth yn adeiladu ar y gwersi hyn, gan gydnabod bod rheoli'r afon yn effeithiol ac yn gynaliadwy yn gofyn am gydweithio gweithredol rhwng holl aelodau'r gymuned. Mae'r prosiect hwn yn ceisio grymuso pobl dalgylch Afon Nyfer i lunio dyfodol yr ardal a chyfrannu eu gwybodaeth a'u sgiliau unigryw i ddiogelu'r adnodd hanfodol hwn i bobl a natur.
Ynglŷn â'r afon
Mae'r afon yn cychwyn i'r gogledd o Grymych ar y Frenni Fawr ac yn llifo tua 11 milltir (18 km) i'w haber yn Nhrefdraeth, Sir Benfro.
Mae Afon Nyfer yn un o drysorau cudd Sir Benfro — afon fer ond nodedig sy'n llifo dim ond 11 milltir o'i tharddiad ym Mynyddoedd y Preseli ger Crymych i'w haber yn Nhrefdraeth. Mae'n troelli trwy ffermydd ucheldir, coetiroedd a thirweddau hanesyddol, gan gyrraedd y môr ym Mae Trefdraeth yn y pen draw. Ar hyd ei llwybr, mae llednentydd fel Brynberian, Clun-maen a Nant Hafren yn ymuno â hi, gan gerfio tirwedd gyfoethog ac amrywiol sy'n llawn bywyd gwyllt, straeon a gwreiddiau diwylliannol dwfn.
I'r rhai sy'n byw, gweithio neu chwarae yma, mae Afon Nyfer yn llawer mwy na dim ond afon. Mae'n darparu bywoliaeth, lleoedd ar gyfer hamdden a myfyrio, ac ymdeimlad cryf o hunaniaeth. Mae'n llifo trwy goetiroedd hynafol a safleoedd treftadaeth y gorffennol, trwy gymunedau lle mae'r iaith a thraddodiadau Cymru yn parhau i fod yn ganolog i fywyd bob dydd.
Afon mewn Perygl
Er gwaethaf ei harddwch a'i phwysigrwydd, mae Afon Nyfer dan bwysau. Fel llawer o afonydd yng Nghymru, mae wedi profi dirywiad sylweddol yn ei hiechyd ecolegol dros y ddau ddegawd diwethaf. Mae llygredd o ddŵr ffo amaethyddol, gorlifiadau stormydd, carthffosiaeth, a phwysau defnydd tir wedi arwain at:
-
Lefelau maetholion yn codi, yn enwedig nitradau a ffosffadau
-
Gostyngiad yn niferoedd pysgod a bioamrywiaeth
-
Dim ond un llednant (y Brynberian) a gafodd sgôr gyson fel un mewn cyflwr ecolegol 'Da'
-
Ansawdd dŵr gwael yn yr aber, yn effeithio ar ddyfroedd ymdrochi traeth Trefdraeth
Mae'r rhan fwyaf o'r afon a'i hisafonydd bellach wedi'u graddio fel 'Cymedrol' neu 'Gwael' o dan y Gyfarwyddeb Fframwaith Dŵr. Mae'r aber ei hun wedi'i ddosbarthu fel 'Gwael' i 'Drwg' oherwydd lefelau uchel o nitrogen toddedig, a briodolir yn bennaf i lygredd amaethyddol gwasgaredig.
Yn wahanol i rai afonydd cyfagos, nid oes gan afon Nyfer statws Ardal Cadwraeth Arbennig ac yn hanesyddol mae wedi cael ei hanwybyddu wrth gynllunio basn afonydd ar lefel genedlaethol.
Pam mae Iechyd Afonydd yn Bwysig
Mae iechyd afon yn effeithio ar bopeth y mae'n ei gyffwrdd — o'r bywyd gwyllt y mae'n ei gynnal i'r bwyd rydyn ni'n ei dyfu, y dŵr rydyn ni'n ei yfed, a'r traethau rydyn ni'n nofio oddi arnynt. Mae ansawdd dŵr gwael yn tanseilio:
-
Twristiaeth a hamdden lleol
-
Bioamrywiaeth a chynefinoedd naturiol
-
Cynaliadwyedd ffermio
-
Iechyd a lles y cyhoedd
-
Gwydnwch hinsawdd a rheoli llifogydd
Mae cyflwr Afon Nyfer hefyd yn dylanwadu'n uniongyrchol ar ansawdd dŵr ymdrochi ym Mae Trefdraeth — safle Dŵr Ymdrochi dynodedig sy'n chwarae rhan allweddol yn yr economi leol a lles y gymuned.
